Релативно зарамнет масив на млада верижна планина, со рашткрани врвови високи над 2.000 метри надморска висина, скрасена во срцето на западниот дел од Македонија, во вечен дијалог со Крчин, Дешат, Кораб, Шара, Стогово, мавровските убавини, гордост на мијачкиот регион – таа е Бистра, вечно убава и убаво вечна.

Кога ќе посакате да ја шетате Бистра Планина (сигурно ќе посакате да посетите ваква убавина), наша препорака е тоа да го направите со кинис од китното Галичник, кое е удобно скрасено во топлата мајчина пазува на бистрата планина. Не дека турата која тргнува од мавровската страна е помалку возбудлива, раскошна и убава, само потребна е поголема физичка подготвеност бидејќи е подолга, доколку сакате да ги посетите двете врвни гордости на Бистра – моќниот, женски принцип Меденица и строгиот, машки принцип Карбула – двата највисоки врва на оваа планина.

Го оставаме Галичник под и зад нас, кинисуваме нагоре, кон карстното Говедарничко поле од кое се отвора убав поглед кон сртот кој води до Меденица

Нагоре, лево фрламе поглед кон Мал Крчин

Карстното Говедарничко поле, таму назад, малку зад видливиот срт, не чека Меденица

Бистра со срдечност, благородна и гостопримлива, ќе ве пречека во своите прегратки, давајќи можност безрезервно да уживате во сиот нејзин раскош.

Еден од гордите растителни синови на Бистра

Падини кои будат немир и спокој во исто време

Нагоре, пополека, со сигурен од, забрзан здив и бистри мисли, накачуваме кон сртот кој извивачки ќе не донесе до Меденица. Аурата и енергијата кои се шират насекаде околу нас секоја секунда ја прават посебна, единствена и возбудлива.

Таму назад, зад сртот кој се извива пред нас, Меденица во за нас несфатим космички танц со облаците

Крчин, со Голем Крчин во облаци…Ростуше, Велебрдо и Битуше во подножјето

И Дешат со Веливар…долу десно, ѕирка Требиште

А кога пред вас, во еден момент, ќе се извиши гордо осамениот Карбула, тогаш чекорот сам од себе подзапира, духот се вознемирува, срцето полека го смирува својот забрзан ритам, очите восхитено се шират пред торжествената глетка, а целото битие ја застанува својата опстојба и настројба за должно да го испочитува и да ужива во моќниот дијалог кој започнува со планинскиот горделивец и кој немо ќе го беседи за сето време додека битствува на Бистра.

Со кротки чекори, по мекиот и падинест срт кој се врвули пред нас, кинисуваме кон Меденица

Врв со женски принцип, како што љубиме ние да си го нарекуваме. 2.163 метри надморска висина – Меденица, моќна, тивка, но и немирно своја, гордоста, срцето и духот на Бистра Планина. Кога сте на Меденица ве обзема чувство дека сето она околу вас е запрено во еден вечен миг на перманентна опстојба и настројба исполнети со задоволство, спокој, мирољубие, благи мисли и чиста вечна глетка.

А кога ќе го раширите погледот по целата панорамска глетка која ви ја отвора Меденица, ќе ви станат јасни, сфатливи, осознаени и оправдани сите епитети и пофални зборови кои нашата човечка маленкост може да ги изрече со ограничената експресивна моќ на јазикот.

Убавината тука има една, универзална појавност која во целосно разнолични нијанси и форми се умножува и се прекршува во безброј лични лица на природата. Гласниот молк кој извира од планинските падини го сплотува човечкиот дух со трепетот на тревките, громкиот шепот на карпите и брановидната хармонија на падините

После искусувањето на моментот на вечноста врз Меденица, со уживање се симнуваме по подмеденичките падини, во засекот каде патот продолжува да не носи кон вгордеаниот Карбула

И додека спокојни и ведри искачуваме кон Карбула, зад нас, грижливо и верно волна, ни чува грб Меденица, да не би во момент на желба за раскош се завртиме зад нас и останеме без парче убавина

Бранови од ломна убавина на сите страни

Близок, непосреден дијалог на погледот и стамениот Карбула, гордо осамен и масивен, строг и непоколеблив, го исполнува духот со буеж од возвишение, радост, импресии и целосна сплотеност со жестоката убавина. Вистински примерок за машки принцип на планински врв, уникатна убост.

Стрмоглав поглед од под Карбула – Ростуше, Велебрдо, Битуше и Требиште

Поглед од врвот Карбула – миг во кој природниот обилен дар понира во вас преку секој атом од вашите зеници, момент на откровение во кој осознаваме дека мирот и спокојството за нас, кои тогаш стоиме покорно, но и гордо на врвот, секогаш ќе биде достапен само преку постојаниот немир и копнежот за „вечно пак“ таму горе, таму над нас

Сртот кој се извива во продолжение, под врвот

Меденица пред и во очите, во надземски дијалог со Карбула, тука, сега и засекогаш

Пасторална планинска идила – стадо овци на падините под Карбула

Му велиме довидување на Карбула, па со добра мисла за повторно средба, игриво го напуштаме, симнувајќи се кон преслапот кој ги дели и спојува истовремено со Меденица, полека кинисувајќи кон Галичник.

Уште едно од безбројните паричиња убавина кои ве следат на сите страни додека сте на Бистра

Вистинските господари и цареви на падините од Бистра – Шарпланинците и останатите овчарски кучиња, гордоста на бачилата и спокојните овчари

Кон Говедарничко поле кое се отвора пред нас, задоволни, исполнети и среќно подизморени, со мирни мисли и ведар дух

Восприемањето на Бистра е дразба за сите сетила. Ќе ве направи поблагородни, поблиски до природата, поедноставни, повозвишени и попризмени едновремено. После Бистра ќе бидете друг човек, далеку поголем, но и попонизен пред примордијалната доминантност на природата од оној кој кинисал во осознавање и сплотување со истата. Ќе бидете поубави, исто како и планината во вашите очи.

Говедарничка карпа – будниот и вечен стражар на Галичник кој грижливо бдее над селото

Фото и текст: Александар Еленин

Нарочува бело Менде, порочува:
„Како знојеш, аџи Павле да си дојеш“.

Да си доеш, аџи Павле пред Петровден,
пред Петровден, аџи Павле, две недели.

Ако не доеш, аџи Павле, пред Петровден,
ќа го најеш бело Менде оможено.

Така се пеело претпетровденски, со децении па и векови наназад, на падините на раскошната Бистра, во чии пазуви, во срцето на мијачијата, се красат куќите на легендарното Галичник. А галичките свадби, секоја година токму на Петровден ги збирале печалбарите од овој крај, од сите страни на светот, да бидат со своите најблиски и да ја продолжуваат вековната традиција на петровденските свадби во Галичник.

Китењето на бајракот

Петровденската Галичка свадба е богата со многу оригинални, единствени и неповторливи свадбарски обичаи и ритуали, автентични за галичкиот крај, со неверојатно културно, културолошко, антрополошко и традиционално значење за македонскиот народ и традиција.

Доаѓањето на свирачите, со зурли и тапани

Чекањето на тапаните, китењето на бајракот, вечерното одење на вода, канењето на мртвите, свекрвиното оро, носењето на невестата на вода, поставувањето на свадбарскиот бајрак, бричењето на зетот, земањето на невестата, замесувањето на лебот, венчавањето во црквата „Св. Петар и Павле”, и други обичаи кои денес живеат само во повеќе од 40-годишната културна манифестација „Галичка свадба“, во себе содржат и кријат многу детали од животот на Галичанецот во минатото.

Свекрвиното оро, го води свекрвата со погача на главата

Така беше и оваа година во Галичник, на уште едно потсетување и оживување на вековната традиција, низ адети, ритуали, церемонии и веселба од кои извира и пее духот на македонската народна душа.

А месечевиот срп пополека се издига високо над врвовите од Крчин

Од самото срце на Галичник, од центарот на мијачкиот регион и еден од изворите на духот на Бистра Планина, низ фотографии се потсетуваме и во живо сеќавање ги одржуваме спомените за традицијата, битот и духот на овој народ, кои се непресушно и непроценливо богатство на македонскиот културен идентитет.

Последно одење на вода на невестата од татковиот дом
Галичник се буди свеж во свадбеното, свечено утро
Враќање од канењето на мртвите
Бричење на зетот
Одење по невестата, на чело со бајрактарот
Другарите на зетот го обиколуваат Галичник на коњи
Носење на чеизот во куќата од зетот
Доаѓање на невестата на коњ




Се заигра Невестинското оро


Писна и Тешкото оро


Тешкото

Мајовци – гордоста и врвот на фолклорниот израз на мијачијата и еден од симболите на Галичката свадба

Фото и текст: Александар Војнески

Не, со ова ’последниот’ не мислиме дека сите други се исчезнати и уништени. За среќа, не е така. Напротив, ги има уште многу и ќе ги има уште долго, се надеваме. Но, според својата местоположба на Охридското езеро, како и на територијата на нашата убава Македонија, рибарско-туристичкото село Радожда навистина е меѓу последните на наша територија, сместено речиси на самата граница со соседна Албанија.

На надморска висина од 725 метри, 10 километри јужно од Струга и на два километри од границата со Албанија, Радожда тивко и топло дише како крајна лулка на македонското охридско крајбрежје.

Претпоставките се дека селото е старо околу 10 века, а пишани докази од документите на Душановата повелба 1342-1345 година го споменуваат под името Радобужда. Подоцна во Опширниот описен дефтер на Охридскиот санџак од 1583 се појавува под името Радохожда, а во ракописот на Бранислав Нушиќ од 1892 година се нарекува Радоожџа.

Првично формирано во планинските ливади на околу еден километар на запад, подоцна, поради близината на езерото како важен извор на храна селаните го преселуваа селото на крајбрежјето и тука ја формираат новата населба.

Радожда има седум цркви од кои централна е селската црква Свети Никола која е изградена во 18 век. Сепак, најпозната е најстарата пештерска црква Свети Арангел Михаил која е од 14 век, која се наоѓа вгнездена среде стрмните карпи над самото село.

Најголемиот дел од откриените фрески потекнуваат од 14-тиот век, а особено се истакнува единствената сочувана композиција од 13-тиот век, со претстава „Чудото во Хона“ – насликана во чест на патронот кому е посветена црквата.

Од пред самиот влез на малечката пештерска црква се шири импозантен панорамски поглед на поголем дел од селото, како и на прекрасното Охридско езеро. Намерниците кои се качуваат по стрмните скали да ја посетат црквата, подзапираат пред оваа величенствена глетка, да си ги наполнат очите со питорескна, живописна убавина на погледот кој се шири пред нив.

Радожда е крајбрежен рај кој, за разлика од другите комерцијализирани локалитети на Охридското езеро, го красат и облагородуваат спокој, мир, тишина која во лето ја брануваат летните бубалки, шумот на лисјата од како крв црвените муренки и езерските шамаци. Доколку сте љубител на опуштени летни денови, езерска хармонија која ги одмора и релаксира мислите, како и мирна и чиста езерска вода во која ќе се изнауживате и разладите – Радожда е вистинскиот избор за вас.

Оние кои еднаш ја посетиле оваа интимна езерска убавина, некако со слатка љубомора и само во свои лични, затворени кругови ги споделуваат чудесните искуства од истиот. Како да сакаат да зачуваат што повеќе само за себе, можеби дури и цела Радожда само за себе да ја сокријат.

Дел од плажата на „Треска“

Со таков спокој и релаксирана атмосфера особено плени денес напуштената туристичка населба Треска, туристички камп надвор од селото, на самата граница со Албанија, некогашна сопственост на истоимената компанија за производство на мебел.

Исто

За жал, денес целосно руиниран (со должна почит на стражарите кои се обидуваат да сочуваат што е можно повеќе од ноќните крадци), местото каде што некогаш живеела оваа туристичка населба е исполнето со блага свежина, восхитувачка хармонија на мирните плажи, спокојното или разиграно езеро, високите тополи, околните дрва кои прават раскошни природни сенки како и целиот тој коктел од летни мириси на водата, зеленилото и планината.

Поглед кон платформата во дворчето на Света Недела

На почетокот од селото, после неколку куќи, ќе ве пречека црквата Света Недела со својата студена изворска вода која го закпренува телото и ја разладува жедната душа на сите оние кои ќе подзастанат да се освежат и да уживаат во прекрасниот поглед кој се простира од малото местенце за одмор, во кругот на самата црква.

 

За ранобудните обожаватели на изгрејсонцето, Радожда е вистинско место за таканаречен изгрејсонцен аџилак.

Во најраните утрински часови, кога буквално секое камче спие и мирува во муграта, од над Галичица, таму, на другата страна од езерото, полека, со жолт шепот и игриви зраци, Сонцето ги облагородува и мие езерските води и плажита од струшката страна со сончева светлина.

Златите бои на долгиот самрак и предзајдисонцето

Од друга страна, пак, поради својата западна местоположба на езерото, а и поради фактот дека се наоѓа во пазувите на планината која веднаш се извишува над селото, Радожда го има еден од најчудесните и најдолги езерски самраци. Сонцето се губи зад планината уште попладневните часови, за да остатокот од денот да се претвори во речиси бескрајно бавно стемнување кое е одлично за пливање во стоплените езерски води.

Приватен рај на самиот брег

Зборовите се пресиромашна и немоќна алатка и средство за да можат и приближно да ги доловат шармот, убавината, изобилието од спокој, тишина и мир, како и живописието на ова прекрасно езерско село. На вас остануѕва да го посетите и непосредно да ги искусите неговите благодети.

 

Поглед на Елен камен, пред Радожда

 

Летните денови се на самиот праг за оваа година, а со самото тоа и плановите за крајводни забави, лудории, дружења и опуштање. Но, вкусовите на луѓето, исто како и самите луѓе, никогаш не се исти за сѐ, па ни за начниот на кој најмногу сакаат да уживаат разладувајќи се во летните горештини. Доколку вие сте едни од оние кои ги љубат и преферираат мирот, тишината и немиот разговор со езерските бранови и камчиња, местото Заум е вистинскиот избор за вас. Затоа следува и мало претставување на истото во оваа, по подолго време, нова репортажа.

Кон заливот на Свети Заум

На брегот на Охридското езеро, на источната страна, оддалечено околу 20 километри од градот, до селото Трпејца, се наоѓа мал и див, како од Бога намерно така зачуван, но не и од луѓето достојно сочуван и одржуван, рај до кој, за среќа, најлесно (и можеби единствено, со оглед на тоа дека евентуално има и некој пешачки пристап, за кој ние не сме сигурни) се стигнува по воден пат.

Црквата

Меѓу народот познато како Заум, поради црквата Света Богородица Захумска, кај народот позната како Свети Заум, ова парче дивина на благите езерски води на охридскиот воден бисер е едно од последните крајезерски уточишта каде ќе бидете облагородени од вистинска и ненарушена тишина, која за жал е одамна заборавена по другите плажи.

Исто

Од еден натпис во внатрешноста на црквата се дознава дека таа е изградена и живописана во 1361 година. Црквата ( како и Света Богородица Перивлепта и Свети Јован Богослов-Канео) е градена во форма на впишан крст, со купола, која се издига во централниот дел. Подигната како задужбина на кесар Гргур, брат на Вук Бранковиќ, а за време на деволскиот епископ Григорие.

ретката фреска Млекопитателица, за жал, незаштитена, прилично уништена од времето и нагредена од човечка рака

Она што претставува раритет и привлекува најголемо внимание кај сите посетители е претстава на фреската Млекопитателица на која света Ана ја дои малата Марија. Во втората зона се сцени од циклусот на света Богородица, а во другите зони се наративно прикажани сцените за Христос.

поглед оддалеку на заливот

Заливот на свети Заум претставува вистински проѕирен бисер на охридското езеро, имајќи го во предвид фактот дека езерската вода тука е во едно од своите најчисти крајбрежни изданија. Спојот на кристално бистрата вода, шумот на блиското зеленило, топлината и немиот пулс на воздухот и спокојот кој се шири како хармонична симфонија во заливот го облагородуваат духот, ги смируваат мислите и го успокојуваат срцето.

Раскошната глетка која се простира од нискиот брег на заумската рајска дивина го храни погледот со прекрасни пејзажи на струшката страна од езерото, Јабланица, ги сити очите со игрите на брановите, со виножитното прелевање на сончевите зраци во игра со водата и ги полни сетилата со синестезија од свежина, езерски мирис и блажината која се слева од густиот шумски појас над заливот.

Освен повремените кајчиња кои привремено застануваат на плажата од Заум и намерниците кои доаѓаат тука на неколкудневен престој со шатори, галебите, рибите и понекоја мала водна змија (кои се безопасни) се единствените редовни жители и посетители кои можат да се сретнат на брегот и во водата.

Местото, како и секое друго крајбрежно рибарско подрачје, изобилува со легенди и митови поврзани со жестокотста и суровоста на езерските води во близина на Заум.

Една легенда поврзана за таканаречениот „охридски бермудски триаголник“ кој наводно го лоцираат во близина на Трпејца и Заум, вели дека еднаш шест големи чунови, поредени на мирната површина на езерото, рамномерно се движеле, терани од искусни веслачи. Пловеле кон брегот на Поградец, на албанската страна на езерото. Заповедникот, едновремено и сопственик на таа флота, Аслан Фрашери, со куси и отсечни команди упатени кон веслачите, се обидувал да го забрза конвојот, оти небото над Свети Наум изгледало заканувачки и ветувало дека нема да биде добро ако се задржат подолго на тоа место.

Изморени и зафатени со веслањето, од претоварените бротчиња, не можеле го да видат она што го гледал нивниот газда и да ги разберат неговите викотници. А тој, преплашен, гледал како од трите мали, како снег бели облачиња над Галичица, по стрмиот срт се спушта неприродна магличава сила, која над езерото донела студен бран и се заринкала во водата под чамецот во кој биле Аслан и петмина негови најдобри веслачи. Тука, на педесетина метри од заумската црква, глетката била страотна. Некаква невидлива сила во еден замав високо ги кренала сите шест чунови и додека испосникот Јован, единствениот жител во Заумската црква се свртел, чуновите ги снемало. Откако ги проголтало, езерото пак се смирило и водата станала како огледало. Свештеникот останал долго покрај брегот да се крсти за нивните души…

Голем број приказни за езерски незгоди и несреќи кои им се случувале на рибарите низ годините се запишани и зачувани. Сите сведочат за некакви чудни сили и невиден спој на ветрови во близина на Заум, Трпејца, па и Пештани.

Еден од сведоците во една прилика раскажувал: „Ретките кајчиња што одат или доаѓаат од Свети Наум го заобиколуваат тој простор (околу Заум и Трпејца), бидејќи, секој во мислите ги има легендите и митовите за несреќите што се случиле тука во езерото. Тука во езерото е и Црвената карпа. Ние мештаните ја викаме Крвава карпа бидејки постои приказната дека големиот бран на тоа место зафатил двајца браќа од Трпејца и ги удрил од карпата.“

Мештаните од Трпејца раскажуваат за чудни ветрови што се судруваат меѓу нивното село и Заум. Едниот, источниот и постуден, се спушта од врвовите на Галичица, а јужниот, топлиот доаѓа од спротива, од местото Лин во Албанија. На местото каде ќе се сретнат езерото “зоврива”, се подигнува голем бран, се создава вртеж во езерската вода, што во длабочината го зема сето она што ќе му се најде на патот.

„Изгледа“, вели еден од локалните жители, „ветриштата најчесто се судруваат во Заумскиот залив, кај местото Урвалиште или Јаурлица во езерото, таму каде што водата е најдлабока.“

Едно друго сведоштво вели дека тука, во 1953 година настрадал рибарот Ристо од Трпејца. Додека со тројца, четворица рибари од селото ги собирале мрежите, одеднаш, среде езерото се кренал голем бран и му го фрлил чунот високо во воздухот. Езерото со другите чунови си играло како да се лушпи од орев. Целата ситуација траела многу кратко. Кога стивнало езерото, засолнети под дрвениот чун, останале живи неговите четворица другари, а тој заедно со чунот исчезнал некаде во длабочините на езерото. После раскажувале како скриени под дрвениот чун, кој ги спасил, цело време гледале бела магличава прачка како се спушта од Галичица и го зоврива ова место во езерото”.

Сепак, и покрај овие и вакви сведоштва, легенди, верувања, искуства и митови, езерската вода во и околу заумскиот залив е веројатно најубавата и најчиста вода на сето крајбрежје. Раскошниот спој на високите карпи и тиркизната боја на езерото пред Заум ќе ве остават без здив, восхитени од моќта и жестоката убавина која природата ја создала и сочувала тука.

Енергијата и духот кои ќе ги почувствувате на овој подзаборавен земски рај ќе ја облагородат вашата физичка и духовна опстојба, а природната убавина неповратно ќе се вреже во вашето сеќавање. Заум е место кое, откако ќе го посетите еднаш, ќе сакате секогаш да навраќате за да му се нагледате, напливате и наситите.
Рибар на зајдисонце кај Заум

Четирите лица на природата кои ние ги познаваме преку четирите годишни времиња, сите се со свој посебен белег, карактер, колорит. А ние, луѓето, во обид да допреме до чистотата на истите, да допреме до изворната убавина, имитираме, копираме, очајно пробуваме да го најдеме во нас и да го извлечеме од нас она што никогаш не сме го имале во таква форма, во таква фундаментална појава. Или ако сме ги имале, одамна сме ги загубиле.

Притоа, често забораваме дека оригиналот, изворот на чистото природно лице ни е многу поблиску отколку што ни се чини. А сепак, така недостижен и невозможен за достигнување преку нашата креативна способност. Не значи тоа дека треба да се откажеме од креативниот порив. Само треба да бидеме свесни дека во совршениот начин (и веројатно единственото постоечко совршенство) на кој генерално функционира природата, ние сме уште една индивидуално несовршена алка. И токму затоа треба да ја перцепираме и доживуваме природата како нешто по кое не треба само да копнееме, туку и непосредно да го искусуваме како целина чиј дел сме и ние. Состојба и позиција од која сè полесно се оддалечуваме и, за жал, неретко и откажуваме.

Да се вдише, да се допре и прегрне со поглед чистата природна креација на формите, контурите, сенките, боите – потребата е исконска. Како некоја потрага по корените на неговата првобитна слобода и чувство за неограничена припадност на природата како наша прва, а веројатно и последна мајка. Еден таков порив и немир овој пат не однесоа на југозапад во нашата убава Македонија, во пазувите на восхитувачката и импресивна Јабланица.

А таа, да не пукне, не прими, не вдоми и не нагости од убаво поубаво. Ни ги наполни срцата со есенски радости, ни ги потопи погледите со уникатен спој на бои какви само природата може да ги расее и со нив да ја прошара нејзината земска појавност. Строга и горда во својата доминантна појавност и надмоќ, а сепак, толку блага, спокојна и кревка во својата срцевина, од каде што извира нејзината предвечна импресивност.

За појдовна локација го избравме уникатното Вевчани. Не ни можевме да одбереме поубав визуелен поздрав за претстојната планинска авантура од вевчанските изводи, кои со свежиот мирис, скокотливиот жубор и бистриот отсјај на водата не испрати кон својата прамајка.

Одлично марикраната патека која води покрај течението спустовите од изворската вода, не одведе лево од нашата замислена патека, кон жолто-зелените лавиринти на тожествената букова шума.

Околу Вевчанските извори, познат е Вевчанскиот случај е случај од 1987 година. Тогашната власт имала намера да ги каптира вевчанските извори, под изговор дека носи вода за жителите од соседното село Октиси, а всушност, намерата била водата да се користи за елитната викенд-населба Елен Камен, каде што се наоѓале вилите на тогашните челници на власта. На тоа се спротиставиле жителите на Вевчани со поставување на барикади не се дозволило да се постават водоводните цевки. Немирите ја достигнале кулминацијата на 7 август 1987 г., кога интервенирале специјални полициски сили, кога за првпат во тогашна Југославија биле употребени „електрични пендреци“.

Таму, во буковата шума, не пречекаа визуелни чудесии. Игра на сончеви зраци кои продираат низ дрвените горостаси, метаморфозата на нивната руба, повремено фасцинантните форми на дрвата, сенките кои не разладуваа и уште стотици ситници кои попатно се среќаваат.

На првото излегување од шумата, од чистинката преку која се упативме кон месноста Јанков камен, се подаде восхитувачки поглед на делот од Јабланица кој се издига над Вевчани. Таму, осамено, но гордо издигнат, се гледа Свети Спас (Горни).

Од чистинката која води кон Јанков камен како на дланка се подадоа и Струга, Охрид, дел од струшко поле и дел од синиот бисер Охридско езеро. Тој поглед кон оваа панорамска убавина ќе не следи во текот на поголемиот дел од планинската авантура. Секое свртување кон таа убавина не тераше да подзастанеме, да земеме воздух, да одмориме малку и да се наколкаме со живописна панорамска убавина.

Пристигнувањето на Јанков каме ни ги потврди пофалбите кои ги имавме претходно чуено за ова излетничко место. Убаво уредена околина која нуди можност за целодневно, па и повеќедневно уживање на ова место, ладна вода која ги храни закрепнува телесните потреби и сетила, тоа е она кое ќе ве импресионира доколку го посетите. Сепак, човечката негрижа, невнимателност и бескрупулозност оставаат и тоа како видливи траги, па загаденоста на местото е грд фактор кој ја расипува и нарасува убавината на истото.
Јанков камен

Природата и убавиот предел на ова место едноставно молат за внимание и грижа кон чистотата и одржување на незагаденоста на истите. Каптажата која го красии освежува природниот комплекс е само уште еден доказ дека човекот, доколку сака, знае и може да биде конструктивен и благотворен.

Каптажата на Јанков камен

Малиот одмор за момент не смири, водата од Јанков камен ни ги излади зажеднетите грла и мисли, па следејќи ја повеќе интуицијата отколку маркацијата, продолживме низ импресивната букова шума. Јабланица ни ја направи секоја чест, постилајќи ја патеката со пожолтено лисје за искуството и импресиите да бидат уникатни и незаборавни.
Пејзажите со кои не израдува прирпдата по излегувањето од буковата шума беа фасцинантни…игра на бои, мириси и форми

По извесно време поминато по планинскиот пат, и дел по макадамот кој води кон селото Горна Белица, пред нас се отворија пазувите на Јабланица во кои скрасено лежи ова прекрасно селце. Глетката која ја има пред себе, шумата над себе, каприте околу себе и чистиот воздух насекаде, ова село го прават едно од најубавите планински населени места кај нас. Иако повеќето (поточно, како што ни открија мештаните сите) куќи тука се во својство на викенд одморалишта на оние кои ги поседуваат, сепак, местото еднакво импресионира и привлекува луѓето тука да доаѓаат често.

Оттука, патот повторно не нанесе во буковите планински волшепства. Тука зборовите веќе почнаа да стануваат се поапсурдни, разговорот меѓу нас пополека стивнуваше, планината со сета своја убавина и моќ целосно презеде контрола над нашите сетила. Речиси во молк, и со спокоен од им се препуштивме на сите оние глетки и убавини кои не ’демнеа’ на секој чекор.
Се подадоа и карпите на Чума со Чумин врв

Карпите беа природен споменик кој цело време не потсетуваше дека природата е огромна, а човекот безначајно мал во споредба со нејзината грандиозност. Чума има прекрасен карпест ’ѕид’ од едната страна кој е невозможно да не застанете и да му се восхитувате. Допирот на истите со поглед е доволен медиум за размена на енергијата и моќта со која зрачат тие камени џинови предизвикувајќи чувство на возвишеност.

Од другата стана на карпестиот ѕид се наоѓа култното место Парумба. На вториот ден од Духовден, во црквичката Света Троица на ова место посветена на Светиот Дух, која се наоѓа на надморска височина од околу 2000 метри и до која може да се дојде единствено пеш, се служи Божествена литургија. Луѓето секоја година го посетуваат ова свето место на кое покрај манастирот тече вода само на овој ден, а која ја сметаат за лековита. Местото го посетуваат луѓе од двете страни на границата – и Албанци и Македонци. Секој со својата мака, молитва, вера и надеж.

Врисок на преливачки бои, игра на тонови, сенки, светлина, мешање на нијанси – Природата безмилосно ја имаше истурено својата раскошна палета врз секое ливче, секоја тревка, секое камче

А погледот…поглед за ’сите пари’ што би се рекло…сепак, овој и ваков со ниедни пари на светот не се купува…тој се доживува, се искусува, се достигнува, се заслужува

После подолго пешачење по угорните предизвици на Јабланица, конечно пред нас се подаде рамниот предел на оваа убавица кој лежи на самата граница помеѓу Македонија и Албанија. Лево пополека ги оставивме карпите на Чума и Чумин врв, а десно од нас се отвори оној последен, интензивно угорен дел кој води до нашата цел на ова планинско уживање – Црн камен и неговите два соседни врва.

Нормално, како што тоа наложува естетската потреба и природниот порив во нас, не пропуштивме да го поздравиме и гушнеме горниот тек на Беличка река со неговите мали, но ладни вирови и брзаци.
Дел од брзаците на Беличка река

По мало накачување кон Црн камен, рамниот дел кој се простира околу Беличка река измамува воздишки и со својата импресивна манифестација го изместува чувството за време кое ќе го минете додека му се наситувате со поглед на овој предел.

Но, бидејќи ние можеме колку сакаме да му пркосиме на времето, тоа е главниот водич во целокупната игра наречена ден/ноќ, па затоа, по интензивната угорнина која води до комплексот од трите врва на овој дел од Јабланица, побрзавме да видиме што ќе ни раскаже планината од нејзината друга страна.
Поглед кон Вевчанска локва и дел од струшко поле

’Ах!’…тоа е сигурно едно од првите нешта кое ќе ви се откине од средето на вашето битие, кога пред вас ќе се рашири панорамата од другата страна на Јабланица. Под вас Вевчанска локва, падини, голини, шуми, карпи, спили…импресии недоброј…природата кога дава и разубавува, не се штеди. Во далечината планини, масиви, врвови…на радоста и уживањето им нема крај.

Полека,но сигурно, со дикат што викаат стари, се искачивме и на Црн камен, гордоста на Јабланица, највисоката точка на оваа планина. Од 2.257 метри надморска висина на која завршува материјалната појавност на природата која оттука се претвора во апстрактна материја што се сплотува со вечноста и бескнечноста на сеприсутната опостојба на космосот, глетката е неверојатна. Духот подзапира со немирот и неспокојот, мислата е отсутна, престанува да биде активна, телото откажува послушност, самото те тера да се смириш, да станеш едно со Врвот и со космосот. Како своевиден портал на енергијата на духот и материјата која струи низ тебе.

Се будиме од занесот на врвот, се будиме од спокојот на Врвот. Погледот лута…лево, Ајдарова ливада, Невестин гроб, сртови, планински вериги, врвови…

Па гордиот и надмен Стрижак, со остриот Пупуљак под него…Јабланица е прекрасна…величенствена…уникатна…со сигурност, една од најубавите планини кај нас.
Таму некаде…во недоглед…убавината не му поставува граници на погледот
Нема крај…нема крај…

Погледот кој од Црн камен се отвора кон Струга, Охрид и Охридското езеро е она што неповторливоста на искуството и местото ја прави целосна, комплетна. Времето веќе добива друга димензија. Се мери во со поглед испиени води, погалени планини, лабински приказни кои прелетуваат низ мислите, струшки легенди и преданија кои лебдат над околината. Убава е Македонија…

Сепак, ноќта полека почна да се најавува. Мракот почна да ги постила своите черги по планинските падини, врвови, шуми и реки. Боите пополека се претпопуваа со неговото височество и стануваа една боја. Игривиот предел почна да добива темна димензија. Да, ноќта почна да ја најавува својата улога во вечниот дуел, но едновремено и тандем, Ден-Ноќ. За последно, со зениците ја впивме импресијата која зрачеше од езерото на зајдисонце. До следното видување, наша прекрасна Јабланица…до следните заеднички прегратки, уживања и мераци.

Во пеколно жешките летни денови, после интензивно зелената преслека на пролетта, природата добива доминантно жолта боја. Сонцето ја разлева својата боја врз земјата и растенијата, импресионирајќи не со секакви нијанси на жолто-зелени и бледникави бои. Сепак, тоа не важи и за зелениото срце на нашата убава Македонија, демирхисарскиот крај кој буквално дише и пулсира со жестоко зеленило во овие горештни денови.

Само оној кој го посетил овој прекрасен предел од централниот дел на Македонија знае што значи среде лето да се искусат благодетите на бескрајните зелени шумски предели кои го красат и го облагородуваат со неповторлива и пријатна клима ова парче зелен рај.

Поглед кон демирхисарскиот крај од Бушова Планина, под Крушево

Изборот на местата кои би ги посетиле со цел да изуживате дел од природните благодети и наповторливата убавина кои ги нуди овој крај е навистина неважен. Секое место, секое селце, секоја шума и поле имаат своја уникатна убавина и со себе носат единствени приказни. Сепак, за разлика од веќе конвенционално востановениот избор на места при посета на овој волшебен предел (Бабино, Слепче, Слоештица и други попознати села), нашата off road тура ја насочивме кон оние помалку експонирани и афирмирани села и места кои некако неправедно се подзаборавени и запоставени.

Рамнински импресии покрај с.Сладуево

Село Доленци – природниот дом на мирот, спокојот и зелената тишина

Демирхисарското село Доленци се наоѓа во средишниот дел на етнографскиот регион Железник (Демир Хисар). Сместено е во дол, меѓу ридовите: Задел, Кула и Осон на надморска височина од 720 м. На само половина километар од главниот асфалтен пат кој сообраќа низ демирхисарскиот регион, еднакво асфалтиран пат од десната страна на главниот кога се движите кон кичевскиот крај ќе ве однесе во ова прекрасно местенце.

Мотив од демирхисарско Доленци

Во пазувите на бујното зеленило кое се простира над селото, жителите на ова место ќе ве пречекаат со разигран и возбуден дух, објаснувајќи ги и раскажувајќи ги легендите, приказните и настаните кои го обележале и го значајно ова место (а од кои оваа репортажа ќе биде намерно лишена, со цел да ве поттикне да го посетите и во живо да ги чуете истите). Прекрасната природна околина го има посвоено ова селце чии куќи буквално се сраснати со зеленилото кое ги опкружува.

Уште еден мотив од демирхисарско Доленци

Железнец – изворот на природниот крвоток на Македонија

Иако најпрепознатливо како место од каде што извира една од најголемите македонски реки, Црна Река, ова убаво селце е исто така познато и по својот одличен и квалитетен мед. Сместено на двата брега од почетниот тек на Црна, иако со мал број на жители, селото трепери од немирните звуци на речната вода.

Мотив од Железнец – дрвеното мовче над Црна Река

Куќите се наоѓаат на самите брегови од реката, така што, кај дел од нив чардаците се буквално надвиснати над жуборливата вода. Иако со стара архитектура и прилично мал број на реновирани или поодржани куќи, селцето го има својот автентичен дух кој го прави симпатично и допадливо местенце во очите на посетителите.

Стара куќа во Железнец

Изворот на Црна Река што се наоѓа во ова село е приказна за себе. Импресивен со својата избувливост на водата буквално од под карпа, неговата ладна вода не ве остава повеќе од десет секунди да ги ладите вашите раце или нозе во неа. Бистрината на истата ве мами да вкусите некоја голтка директно од самиот извор. За жал, оваа река која е една од оние со најубаво течени кај нас, чистотата на водата денес ја има само во близина на изворот. Дури и во малку подолниот тек во селото веќе се забележува негрижата и невнимателноста на човечката несовесност.

Изворот на Црна Река во Железнец
Спојот на двата тека кај изворот

Под закрила на густата шума која го освежува воздухот и го разбиструва погледот со своето зеленило, Железнец е гостопримливо место кое ќе го израдува секој еден кој ќе го посети, како со природната убавина, така и со својата архитектура.

Мотив од Железнец

Село Велмевци – завиено катче од кое пулсира непокорниот дух и убавина на македонскиот народ и земја

Сместено на падините од Илинска Планина, Велмвевци се наоѓа не нешто помалку од 1.000 метри надморска висина (поточно, околу 950 м.н.в.). Една од поимпресивните знаменитости кои ќе ги сретнете на сретсело е селската чешма со своите три легендарни шопурки кои со еднаков интензитет нудат мерак ладна вода за освежување од која нема да можете да се наситите пиејќи.

Селската чешма во Велмевци

Селото и неговата околина изобилуваат со извори (и воопшто, целиот демирхисарски крај е пребогат со вода, од што извира и неговата зелена раскош), дабова, букова и зимзелена шума. Прошетките по падините на Илинска Планина ќе остават длабок впечаток кај посетителите. Природата освојува со својот свеж воздух кој го нудат природните планински сенки, благиот мирис на флората и силниот мирис на шумата и посебно зимзелените убавци.

Шумски убавини над Велмевци кон месноста каде што се наоѓаат остатоците од прастарата црква Марина Марена

На ридот Черешна (наречен по старата цреша што се наоѓа на рамнината од неговиот навјвисок дел) се наоѓа и гробот на еден од легендарните борци за ослободување од османлиското ропство, војводата Јордан Пиперката, како и гробовите на дел од неговата дружина. Иако ова место пулсира со митска аура и е поврзано со една од позначајните лич ности од македонската историја, за жал, патот до самиот комплекс на споменикот не е означен ниту маркиран со ниту една ознака или патоказ.

Патот кон споменикот на војводата Јордан Пиперката
Комплексот со споменикот посветен на Пиперката и гробовите на Јорадан Пиперката и дружината на ридот Черешна

Велмевци е место кое ужива и дише во спокојниот пулс на бујното природно опкружување во кое лежат неговите куќи. Импресиите кои ќе ги добиете и со кои ќе ве испрати ова легендарно место ќе ви го наполнат срцето со спокој и погледот со природна живост. Враќањето овде, на повторна посета е неминовно.

Поглед на Велмевци

Село Цер и Церско Поле – уникатен спој на историја и природа

Село Цер се наоѓа во горниот дел од демирхисарскиот крај, близу до Кичево и Крушево. Сместено е на надморска височина од 990 m до 1050 m, во подножјето на планината Баба Сач (1695 m) од север и Лубен (1764 m) од југ. Цер и неговото поле се место со двојна уникатност.

Церското Поле претставува најголемо карстно поле во Македонија (површина 9,5 км2, должина од 7,5 км, широчина 3,7 км). Сместено е на надморска височина од 990 m до 1050 m, во подножјето на планината Баба Сач (1695 m) од север и Лубен (1764 m) од југ. Низ селото минува Церска Река која низводно од селото понира и се движи во подземјето на Церското Поле. Заедно со неколку околни реки, Церска Река излегува на површина кај селото Железнец и го образува врелото на Црна Река.

Дел од Церско Поле
Исто

Од друга страна, во историски контекст, село Цер е најпознато како место во чија близина се одиграла една од најлегендарните битки во периодот на османлиско ропство под кое била Македонија, а во која загинува еден од најголемите борци за слободна Македонија и една од најмаркантните личности во нашата борбена историја – војводата Христо Узунов.

Спомен обележјето и гробовите на Христо Узунов и неговата чета

Цер е село кое, заградено од две страни со две прекрасни планини, и со отворен поглед на југо-запад, нуди автентичен и неповторлив спој на низински и планински убавини.

Дел од зелените убавини на падините од Лубен
Поглед кон Церско Поле од горниот крај на селото

Село Белица – зелен сјај на крајот од демирхисарскиот рај

Ова мало и по површина и по населеност село, иако изобилува со раскош и природен сјај, е домаќин и на тагата што со себе ја носи иселеноста на луѓето. Иако земјишната површина е прилично обработена, сепак, малиот број на жители во селото ќе ви кажат дека нивниот број е сериозно во опаѓање.

Поглед кон Церско Поле од горниот крај на селото

Сепак, ова е село кое се наоѓа на границата помеѓу кичевскиот и демирхисарскиот крај кое во полн сјај ја пие убавината на неговата природна средина, независно од бројот на жители. Токму поради тоа и вреди почесто да се посетува.

Природен карпест тунел кај Белица

Поголем дел од реката која тече низ селото е искористена за наводнување на селските бавчи со што тие имаат неповторлив раскошен изглед, бујност и живост.

Попатно, на враќање кон последното одморалиште во оваа off road турнеа, селото Журче и манастирот Св. Атанасиј, ја посетивме и неоправдано запоставената и неафирмирана пештера Гоља Пеш. Иако се наоѓа на педесетина метри од главниот асфалтен пат (од лева или од десна страна, во зависност во која насока се движите), сепак, оваа пештера не е означена со никаква патоказна или обележувачка маркација на самиот пат, а ниту пристапот до истата воопшто не е пријатен и згоден од бујноста на флората и каменестиот и шумски предел.

Влезот на пештерата Гоља Пеш

Иако мала по површина и пространост, Гоља Пеш е пештера која вреди да се посети од чиста љубопитност, а и од искуствен аспект, да се види интересната внатрешност на истата во целост поради тоа што воопшто не е нешто посебно голема. Се наоѓа близу до свртувањето за село Велмевци од главниот пат, десно доколку се движите кон Демир Хисар, лево доколку се движите во правец на Цер и кичевскиот регион.

Горниот излез (отвор) на Гоља Пеш

Манастирот Свети Атанасиј Александриски, село Журче – место на духовен и земски баланс

Сместен во предел кој вришти од зеленило и шума, над демирхисарското село Журче, овој манастир, верувајте, ќе ве плени со својата местоположба, опкружување, како и со неговата одлична уреденост и организираност.

Манастирската црква, посветена на Свети Атанасиј Александриски е изградена, а воедно и зографисана во првите децении на XVII век. Кон крајот на XIX век, конаците на манастирот се урнале во целост, па набргу потоа овој сакрален објект изгубил секаково значење за тамошните жители. Во поново време (поточно во 1998 година) храмот е обновен и биле подигнати ново конаци, така што повторно бил воспоставен монашкиот ред во Журче, овој пат како женски манастир.

Поглед кон манастирскиот комплекс од кај Журче

Станува збор за трикорабна црква со правоаголна основа. Отворениот трем пред влезот во нартексот е засводен со калота на која се наоѓаат најинтересните фрески на коишто се илустрирани портретите на словенските светители Јован Рилски и Јован Осоговски, како и илустрациите на календарските месеци со прикази на најкарактеристичните дејства во секој од месеците. Станува збор за оригинално прикази од овој тип, што претставуваат отстапување од вообичаената тематика во средновековното црковно фрескосликарство.

Манастирската црква

Сестринството од овој манастир се занимава со повеќе дејност, во зависност од годишниот период. Земјоделие, мало сточарство, пчеларство – тоа се главните преокупации на сестрите од Свети Атанасиј Александриски. Покрај тоа, во зимскиот период се занимаваат со преведување на духовна литература која потоа им е достапна на посетителите доколку сакаат да ја набават. Манастирот си има своја вистинска мала сестрана економија, па таму можете да купите од медот кој се произведува, литературата, црковни предмети и други сувенири кои ќе ве потсетуваат на ова прекрасно парче духовен рај во кој духовното и световното се спојуваат на најубав можен начин.

Манастирските конаци и дел од манастирската бавча

Тука некаде завршува и оваа импресивна и возбудлива on and off the road авантура. Физички изморени, но духовно и искуствено незаменливо богати и исполнети, си одиме дома. До следната прилика, нека ве инспирираат нашите скромни зборови и фото евидентирани искуства за и вие да се впуштите во некоја слична авантура и да ги запознаете поубаво убавините на Македонија.

Зајдисонцен панорамски поглед на демирхисарскиот крај

На околу 30 километри северозападно од Прилеп во падините на планината Даутица, на надморска височина од 700 метри се наоѓа селото Зрзе. До oвој природен бисер и духовен конак од македонската и светска културно-историска ризница, може да се стаса со воз до селото Слепче па потоа пеш, или преку Прилеп по делумно добар асфалтен пат кој е до соседното село Костинци, а остатокот од 7 километри до Зрзе е макадамски пат. Легендата за потеклото на името на Зрзе, доаѓа од зрзорењето на реката Бојаник, по што и селото Зрзе го добива името.

Зрзе е село од збиен тип со многу куќи, но со сè помалку жители ја доживува судбината на повеќето македонски села. До почетокот на XX век, селото броело околу 400 жители, а денес живеат 30-тина воглавно стари лица. Населението претежно се занимава со производство на еколошка храна, одгледувавње на разни видови стока, производство на жито и како и во цела Пелагонија – тутун. Иако куќите во ова село се оставени на забот на времето, може да се види и осети колку биле убави и вешто изгрдени овие македонски чардаклиски куќи. Секој камен за нивата градба е грижливо избран,куќите во Зрзе се како од бајките.Течението на планинската река Бојаник, населението го искористило за изградба на воденици кои мелеле жито за голем дел од пелагониските села.

Зрзе за време на летниот преиод и празниците го посетуваат голем број туристи, намерници и повратници кои наоѓаат спокој во природата, шумите, водата… Иако е село кое изумира, недопрената природа како жив кладенец ги бранува сите ваши сетила и ги допира најдлабоките чувства.

Зрзевскиот манастир последните години доживува возобновувње како никогаш досега. Се наоѓа на неколку километри над селото, на скоро 1000 метри надморска височина. Иако пешачењето до него е кратко, сепак е доста напорно. Но, мистичниот и примамлив пејсаж што ве очекува е предизвик заради кој ќе посакате што побрзо да стигнете. Големата бигорна карпа која како брош се прикачила на доломитските, мермерни и гнајсеви карпи со својот лик буди воздишки. Оваа карпа во времето на св.Климент Охридски во втората половина на IX ти век ја населиле монаси.

Монашката заедница предводена од нивниот старец ја населува целата карпа. Ја подготвиле за свој дом, браздејќи живеалишта во склад на природните форми и грижејќи се да не го нарушат релјефот. За разлика од нив, оние кои пребивале во овој регион во доцната антика, карпата ја користеле како мајдан-ресурс за градежни бигорни материјали. Во бигорната карпа може да се издвојат 7 ката со над 30 градителски облици: базилики, гробови, тихувалишта, келии, работилници, јами… Во непосредна близина на манастирот е пронајдена и базилика од V-ти век и гроб на светител која потекнува од IVвек.

Над древната монашка наслеба на хоризонталното плато, се наоѓа манастирот Св. Преображение Христово. Карактеристично е да се спомне Зрзевската иконпописна школа од која произлегле највпечатливите и највредни (чудотворни) икони Христос Спасител и Жизнодавец (1391) година и Богородица Пелагонитиса (1422) година. Манастирот Зрзе низ историјата често бил ограбуван, опожаруван и разурнуван, но со грижливоста на непокорните селани и монаси тој секогаш опстојува.

Меѓу бројните легенди за ова место е и легендата дека кралот Волкашин и кралот Марко биле венчани во овој манастир. Денес во мастирот престојува монашко братство кое како и добрите зрзевски домаќини секогаш ќе ве пречекаат срдечно со кафе, благо и домашна ракија, што ќе ви дојде како поткрепа за изгубената енергија искачувајќи се до манастирот.

Временските прилики, специфичната местоположба и отежнатата пристапност ја условуваат посетеноста на манастирот. Во зимскиот период поради снежните врнежи тој речиси е отсечен за вообичаената комуникација. Отворен за посети е од рана пролет до доцна есен. Поради недостиг на гостински конак, манастирот за секој намерник, гостин и посетител е отворен само за еднодневни посети. Освен тоа, зрзевската околина изобилува со лековити билки, печурки и чаеви кои ветерот ги распрашува како мелем.

Природата, панорамскиот видик кон големата висорамнина Пелагонија, воздухот, микроклимата и мирот на Зрзе, никого нема да остават рамнодушен. Оваа убавина ги чисти и очите и душата. Зрзе е парче рај фрлено на земјата, кој по првата посета, како свет параклис ќе го посетувате повторно и повторн.

Текст и фотографии:
Кристијан Ристовски

Највисоките врвови на секоја планина, незавнисно од нејзината висина, секогаш се најпривлечните и најафирмираните места кога станува збор за прва посета на некој планинси масив. И со право, барем за оние кои со едно посетување на некој природен планински убавец ја задоволуваат својата потреба и желба за истиот. Според некои непишани правила, не би било логично, на пример, човек да се качи на Бегово поле, а да не се искачи на врвот Солунска глава на Јакупица и многу други такви слични примери. Несомнено, и двете места зрачат и пленат со уникатна и оригинална убавина.

Но, кога веќе некој решил само еднаш да се качи на некоја планина, логиката претпочита изборот недвојбено да биде секогаш највисоката точка. Некои искрени и посветени планинари нема безусловно да се согласат со оваа теза (иронично, но и ние се вбројуваме во тие ’некои’), сепак, повеќето луѓе (секој со различен пристап, сфаќање и однос кон планините) ќе се одлучат за овој релативно конвенционален избор секогаш првин ’највисокото’. И нема никаков грев и грешка во тоа. Како и да е, не треба да се заборави дека планините својата убавина ја кријат во секој еден квадратен милиметар. И така е, воопшто, со сите природни убавини.

Меѓутоа, постои еден релативно објективен факт дека кога човек ќе застане на највисокиот врв од една планина, оттаму, тој ја пие со поглед, ја доживува и визуелно ја искусува пејзажната претстава која се нуди од самото место. Самиот врв се искусува емоционално, физички, психолошки, духовно… Се нема конкретна реална претстава за неговата импресивна појава, импозантна форма и други физички обележја кои го карактеризираат и го прават уникатен. Меѓутоа, кога човек ќе сака со поглед да ја доживее грандиозноста, вгордеаната издигнатост и корпулентност на највисокиот дел од било која планина, безусловно, тоа може да го направи само ако си дозволи визуелна прегратка со истиот од некое пониско место кое најубаво го отсликува оправдано ’суетниот’ став на врвот.

Поглед на Бабин заб, фотографија преземена од интернет, автор – Александар Смоквоски

Таков е случајот со премолчениот убавец на Баба Планина – врвот Бабин заб. Се вбројува во еден од помаркантните и позабележителни врвови на оваа македонска планина. Иако во таа потесна група по висина е во последните (со 1.850 м.н.в. наспроти ’џиновите’ на Баба, Пелистер – 2.601 м.н.в. Муза – 2.351 м.н.в. Бојаџиев врв – 2.334 м.н.в. и останатите), Бабин заб плени од неколку аспекти. Теренската уникатност при искачувањето која изобилува со природна раскошност и неповторливот поглед кој се отвора кон поголем дел од масивот Баба со нејзиниот главен врв Пелистер се двата клучни поради кои вреди да се посети овој ’скромен’ планински заб.

Се тргнува од Битола накај Брусничка населба, оттаму по асфалт до село Брусник. Од селото се тргнува по прилично обрасната патека која, за некое чудo, делумно е маркирана на одредени места. Првиот дел од патот е најубав, кога се качувате нагоре, по Брусничка река, низ букова шума. На околу 30 минути над селото ја има една од најитересните чешми која може да се сретне. Водата извира од под една голема карпа, и со тек на време има прокопано доволно колку да се влезе под карпата. Некој ја средил малку да личи на чешма.

После околу еден саат одење се прогледува Бабин заб.

Тука некаде почнува транзицијата во зимзелено и еден од поинтересните пејсажи, лево над реката има камењар, право една ливада со чешма. Оттука се почнува со искачување на стрмниот дел, по “самоодржлива” патека. Со топењето на снегот водата се слива по неа и иако не е користена често сепак е во добра состојба. После 15 минути се стигнува до еден рамен дел под самиот врв, убаво место за одмор пред последното искачување.

Тука се отвора поглед на Пелистер, а од другата страна е врвот. Може да се качи директно за околу 30 минути или да се оди по патеката која заобиколува од север, поминувајќи низ букова шума. Директниот приод е движење низ треви и папрати.
Величенствен поглед кон гордиот Пелистер
Бабин заб е од другата стрна

Од врвот се отвора поглед на поголем дел од масивот Баба со Пелистер, како и карпите кои ги викаат Сватови. Исто така, се отвораат Ветерница и Големо езеро.

Поглед на дел од масивот на Баба и Пелистер од Бабин заб – дијалог
“Сватови“

Доколку сте расположени за продолжение на собирањето импресии од Баба, од врвот Бабин заб се продолжува кон врвот Неолица и планинарскиот дом Неолица.

Се отвора поглед и кон врвовите Неолица, Скрково и Муза. Од Муза на запад е Преспа, на југ се дели срт до граница, на север до Орлови бари и Големо езеро. Еден од најголемите недостатоци на овој предел од прекрасната Баба е загаденоста, посебно во август, кога берачите на боровинки оставаат ѓубре кај секоја чешма.

Неолица, Скрково и Муза

Овој дел од Баба изобилува со убав спој на карпи и живописно зеленило, чија комбинација ве прави едновремено да се чувствувате возвишено од целата таа убавина, но и безвредно мали и ситни, во однос на грандиозноста на масивните камени предели и врвовите на Баба Планина.

Стрмни убавини

Јужната страна на Бабин заб
дијалог 2 – Човекот е мал…

На сликите подолу има дел од прекрасниот предел на Лавчанска река, патот од Брусник кон домот Неолица. Хидрографското богатство, високите шуми и флората се карактеристично обележје на целиот планински масив. Шумите пленуваат со својата големина која постојано тера да ја преиспитувате големината на човекот во однос на торжественоста и горделивата грандиозност на природата.

Убавините на Баба Планина изнудуваат воздишки со нивната импресивност и уникатност.

Фото: Крсте Ристевски и Благој Гегов
Текст: Благој Гегов

Планинскиот масив Мокра е најголемиот и еден од најпиторескните планински масив во Македонија. Составен од планините Јакупица, Караџица, Даутица, Голешница, Сува Планина и Китка, својот највисок врв го има на Јакупица – Солунска Глава со 2540 метри надморска височина. Караџица (2.473 м), Попово Брдо (2.380 м), Остар Брег (2.365 м), Убава (2.353 м), Остар Врв (2.275 м) и Даутица (2.178 м)Лоциран во средишниот дел на Македонија, овој планински рај е ограден од долините на реките Вардар на исток и Треска на запад. Кон југ Мокра се отвора кон Пелагонија, поточно Прилепското Поле, а кон север кон Скопската Котлина.

Настанат е во терциерот, преку раседнување, а неговото јадро е составено од гнајс и кристалести шкрилци. Масивот Мокра е познат по своето изобилие со води и речна мрежа. По падините на планините кои влегуваат во овој планински систем течат повеќе реки (Бауна, Тополка, Кадина Река, Маркова Река)- сите притоки на Вардар во егејското сливно подрачје. Масивот е богат и со шуми, претежно листопадни во средните и пониските делови и зимзелени во повисоките делови. Во повисоките делови Мокра Планина е богата со пасишта.

Панорама на Плавник, Јакупица

Од највисоките врвови на споменатите планини се простира раскошен панорамски поглед на речиси сите повисоки планински масиви на целата територија од Македонија. Од Солунска глава, Караџица, Даутица, Бел камен, Остри врв и останатите висински доминантни места на дофат од ’еден поглед’ се отвораат Шара, Кораб, Осоговијата, Кожуф, Ниџе, Баба, па сè до далечниот Пирин кога тоа го дозволуваат атмосферските услови.

Меѓутоа, најимпресивните и најживописни места на македонските планини најчесто не наоѓаат во срцето на планинските масиви, на некоја релативно средна надморска височина во однос на највисокиот врв од планината. Таков е случајот и со едно од најимпресивните и најбујни места кои можете да ги сретнете на гореспоменатиот масив Мокра – месноста Долна Бабина дупка. Овој мал зелен рај составен од комбинација на листопадни и зимзелени горостасни дрвени џинови со право може да се нарече огледало и извор на убавината и гордоста на Јакупица.

Планинарскиот дом „Чеплес“ и гордиот Плавник над него

До него се стигнува од две страни. Едниот пат води од планинарскиот дом Чеплес (истовремено, тој е патот кој води до самиот врв Солунска глава), низ море од папрати на почетокот, преку шумскиот појас од букови стебла кои пленат со својата извишеност и грандиозност. Откако ќе изминете околу еден час (за некои можеб и малку повеќе од еден час) пешачење низ шумскиот предел, пред вас ќе се подаде зеленото гнездо кое ќе ве натера да се заседенте и да украдете парче природа со вашиот поглед. Вториот пристап до ова место е од источното подножје на Јакупица, преку изворите на реката Бабуна.

Морето од папарати над Чеплес

Буковата шума

Вгнездено на 1.680 метри надморска висина, ова парче планинско зеленило, доколку го послетите во доцните пролетни или летните денови, ќе ве зашемети со дрочноста и изобилството на вегетација. И воопшто, целата поголема месност наречена Исмаилица, која соседствува со импресивните Нежилови стени кои се стрмоглават под Солунска глава, изобилува со богата флора и продорно зеленило.

Дел од зеленилото пред Долна Бабина дупка

Дел од флората на Долна Бабина

Од запад скриена под пазувите на Горно и Долно Ќуле, а на исток со раскошен поглед кој се отвора кон морето од планински и ридски брановидни форми кои ги создаваат високите делови на централна и источна Македонија, Долна Бабина дупка е уникатна по многу нешта. Пред сè по неверојатниот мир и спокој кој го нуди местото, надополнет со шумскиот густеж кој ја краси источната страна на Јакупица, а завршува токму на ова место.

Над него веќе се издигнува карпест предел, со ниска форма на растителен свет и каменест терен. До болка зелен (како што авторот љуби да каже) тревниот тепих на Долна Бабина е прошаран со разновидни цветни горделивци кои прават виножитни шари ливадниот простор опкружен со шума.

Долна Бабина дупка

Исто

Сепак, она што најмногу ја прави уникатна Долна Бабина дупка, и истовремено нуди неповторливо возвишено чувство кое го обзема човечкиот дух е грандиозниот погледн на карпестиот убавец и горделивец – врвот Солунска глава.

Восхитувачки видик на Солунска глава од над Долна Бабина дупка

Погледот што се отвора кон врвот, веднаш над разиграните иглолисни врвови на ниското зимзелено ’небо’, ја долоував импозантната југоисточна страна на Јакупица која како парче скршено сирење зјае со сивите и стрмни Нежилови стени – врвниот предизвик на алпинистичкиот стил на качување на нашите простори.

Поглед ’одблизу’ на Солунска

Тој монументален и уникатен планински споменик извајан од надредената рака на мајката Природа, напросто ќе го импресионира и закова вашиот поглед со и за своите спилести падини од чија вртоглава стрмоглавост запира здивот. Немиот дијалог на сивата и зелената страна на Јакупица ве принудува да ја почитувате тивката осаменост на местото.

Седнати на ледините од Долна Бабина со поглед закован некаде во центарот на Нежилови стени и Солунска глава, и вие ќе станете дел од таа хармонична игра на карпи и вегетација. Се добива неповторливо чувство дека убавината на Солунска глава и нејзината спилеста југоисточна страна извира и завршува токму кај Долна Бабина дупка – местото коешто го има најубавиот поглед на импресивниот висински завршеток на Јакупица. Едновремено, многумина ќе се согласат дека таа имгаолошка интерактивност на Долна Бабина и Солунска што се спојува во уникатно искуство и доживување на двете места едновремено, е веројатно и еден од најубавите планински пејзажи во Македонија.

Уште еден поглед на Долна Бабина дупка

Изворчето на Долна Бабина – спомен од прилепчани

Кладенецот и сенките на Долна Бабина дупка нудат идеални услови и за подолг кампинг престој на ова идилично место. Рамниот терен, меката трева и дебелите сенките се и повеќе од доволен предизвик за оние со авантуристички дух да фрлат шатор на оваа месност, пред евентуално да го продолжат своето искачување кон Солунска глава.

Убавината има зелена боја

Горделивите чувари на свежината на Горна Бабина

Местово плаче да му се намерачиш со шатор

Дрвената конструкција која се наоѓа на почетокот од долниот дел на зимзелената шума кај Долна Бабина дупка нуди опција за создавање на импровизирана куќарка со помош на шаторски крила и друг заштитен материјал кој вашиот престој ќе го направи побогат за уште едно непосредно искуство на природните услови и убавини.

Водопадите на Бабуна

Во долниот дел на оваа југоисточна страна на Јакупица се наоѓаат и изворите на реката Бабуна. Недалеку од нив, веднаш е формиран фасцинантен водопад кој плени со играта на бистри и проѕирно сини прелевања на речната вода.

Нежилови стени

Импресивноста и природната моќ на Јакупица, покрај видикот на Нежиловите стени од Долна Бабина дупка, сепак, најубаво се доживува кога истите тие ќе ги погледнете од нивниот висински завршеток, покрај кој врви патеката што води до самиот врв Солунска глава. Моќта на ’скршената’ страна од Јакупица влева стравопочит и возвишеност, едновремено, кај секој еден кој ќе застане надвиснат над оваа стрмна карпеста падина.

Нежилови стени, друга перспектива

Раскошната Јакупица со сета своја заводливост и привлечност со сигурност нема да ве остави рамнодушни. Она што ќе го видите, доживеете и искусите додека ја гушкате нејзината гордост и убавина ќе ве намами повторно и повторно да се враќате во нејзините прегратки.

Искусувањето на природните убавини во нашата мала, но природно богата Македонија е единствено, неповторливо и секогаш ново искуство. Комбинацијата од природното ’свето’ тројство на гордо извишена планина која облагородува со остриот и чист планински воздух, природно зеленило на шумските предели и планинските падини кое со својата живописност (спој на десетици и стотици разновидни претставници на растителниот свет) создава виножито во очите на секој посетител и бистрата, ладна планинска вода се неретки својства на природниот амбиент во нашата земја кои ги разбудуваат и интензивираат сите човечки сетила.

Го разбиструваат физичкиот и духовниот поглед на човекот, го закрепнуваат од монотонијата и потиштувачкиот амбиент на едноличната урбана средина во која секојдневно опстојува и даваат нова перцепција на односот човек-природа која одново и одново предупредува, упатува и поучува дека природната средина е нашето примордијално и фундаментално опкружување кое со текот на времето сме се обиделе да ја подредиме, контролираме и покориме, наместо да се научиме на соживот со истата и неконтаминирачки да ги користиме благодетите кои таа безрезервно ни ги нуди.

Едно од таквите оригинални искуства е доживувањето кое недвосмислено ќе ви го понуди и штедро ќе го сподели со вас едно од најубавите села во Македонија, селото Крапа.

Знакот за добредојде во Крапа

Седум километри северно од асфалтот на превојот Барбарас на неговата највисока точка, тесен, но добро одржан асфалтен пат кој се извива низ едната страна на превојниот предел, за потоа да се спушти низ Крапско поле, ќе ве одведе до убавото Крапа.

Мал природен рај во кој во едно се спојуваат и секојдневно одново се доживуваат трите гореспоменати природни фактори кои се гаранција за несекојдневна убавина.

Мотиви од Крапа
Дел од интензивното зеленило на Крапско поле

Со територијална припадност на општината Македонски Брод, Крапа е сместено во буен, живописен и мирен планински предел, во пазувите помеѓу двата планински крака од масивот Даутица, во средишниот дел на Македонија. Контитенталната клима, студените зими и релативно умерените лета се главните климатски карактеристики.

Мал дел од претставниците на флората која вирее на Даутица

Спојот од раскошната вегетација која изобилува со многу лековите, украсни и за око убави билки, цвеќиња и други растенија, бистрата водена приказна која без повторување и секогаш однова ја раскажува Крапска Река како и големиот број мистерии и подземни тајни кои ги крие и чува Даутица, сè уште недопрени и невидени од човекот, го прават овој предел вистински мал зелен рај на Земјата.

Живописното зеленило на Крапа

Чистотата на овој предел наоѓа потврда во едно изворедно откритие со претпоставка за постоење на риби 180 метри под земја. Научниците велат дека Даутица во себе крие вистинско чудо со изворедни услови за живот. Спектакуларен пештерски комплекс од исклучително важно научно и археолошко значење е откриен во реонот на поречкото село Крапа. Станува збор за грандиозно пештерско здание за кое спелеолозите претпоставуваат дека е долго 12 километри.

Една од ретките снимки на кои се наидува од внатрешноста на пештерата

Пештерата е откриена на падините на планината Даутица, по текот на Крапска река, на надморска висина од 1.100 метри. Пронајдена е од страна на комбиниран тим од македонски и француски спелеолози кои досега успеале да пробијат повеќе од еден километар низ подземните пештерски ходници кои изобилуваат со непроценливи вредности на жив подземен свет и специфични украси. Претпоставките се дека оваа Крапска пештера преку пештерски систем во должина од повеќе од 10 километри е поврзана со познатата пештера Пешна. Поради неистраженоста на истата, фотографиите од нејзината уникатна внатрешност се ретки и речиси недостапни. Она што овде ви го пренесуваме како фото материјал е снимено од страна на спелеолошките истражувачки тимови, со отворена достапност на интернет.

Понорот на Крапска Река

Пештерската чудесна комплексност на овој предел е надополнета со еден топос кој, за разлика од досега споменатите неистражени природни подземни артефакти, е апсолутно достапен за сечиј поглед. Тоа е понорниот релативно мал пештерски отвор кој се наоѓа под селото Крапа, на влезот во Крапско поле, а во кој понира Крапска Река, со што таа, истовремено е и една од реките понорници, која понира токму на ова место без силни докази за местото на нејзино повторно да избивање на површина.

Полжавчето и дождалецот – постојани жители на шумите од Даутица

Иако за Крапска Река како понорница се поврзуваат две тези – едната ја споменавме, нејзиното понирање во пештерскиот понор под селото по што официјално не и се наоѓа трагата каде повторно излегува, а втората е дека таа повторно избива на површина токму во споменатата пештера Пешна и продолжува да тече како река која извира од пештерата. Сепак, недостатокот на истражувачки и материјални докази и факти дали и каде Крапска Река извира (веројатност дека извира е голема, и дали таа евентуално повторно ги плиснува своите бистри води низ грлото на Пешна, не го нарушуваат фактот таа да биде сметана за најпознатата понорна река во нашата земјата (со можен евентуален таков статус и на Патишка Река која, исто така, има извесни понори низ течението).

Спокоен тек на Крапска река веднаш над селото

Изворите на оваа река се наоѓаат на високите падини на импресивниот двокрак планински масив Даутица, чии рбетни ограноци гордо и грижливо се надвиснуваат над селото Крапа, давајќи му на секој еден посетител неповторливо искуство на релативно доцно изгрејсонце (кое дури и во лето е евидентно) и релативно рано зајдисонце. На тој начин, со помош на тие неколку клучни природни фактори (големата надморска висина, бујната вегетација, изобилството на вода, закрилата во пазувите на планински масив) селото Крапа ја добива пријатната умерена клима.

Поглед на густо обраснатата долина по текот на реката која се спушта помеѓу двата краци на Даутица
Уште еден мотив од зеленилот со кое дише Крапа

Крапска река тече по средината на падините на Даутица, со течението спојувајќи ги во нивното подножје двата споменати краци на масивот кои со своите највисоки врвови, Бел камен (2.074 м.н.в.) на левата страна и Рендова ливада (со 2.058 м.н.в.) на десната страна нудат единствен раскошен панорамски поглед кон Поречието на запад и северо-запад, и кон Пелагонија на исток и југо-исток.

Малку подиви брзаци во погорниот тек на реката
Поглед кон врвот Рендова ливада од Бел камен

Убавиот поглед кој се нуди од Даутица ве остава без зборови. Глетката е неверојатна. Нејзините падини со раскошен тепих од папрати, трева, цвеќиња, ниски зимзелени дрвја и други растенија искуството да се шета и одмора по нив го прават незаборавно.

Дел од падините на Даутица
Фасцинантен поглед во далечина од врвот Бел камен

Течението на Крапска Река низ засекот на Даутица е бујно обраснато со букова шума во горниот тек и повеќе видови на листопадни дрвја кои долниот тек на реката го поврзуваат со влезот во селото и текот низ Крапско поле.

Буковата шума по течението на Крапска река и печуркаситот жител на истата

Низ самиот свој тек кој рамномерно, без поголеми стрмнини и водопади се спушта од планината кон Крапа, реката неколку пати (оваа сезона 4 до 5 пати) понира и повторно извира продолжувајќи го својот тек – феномен кој директно зависи од обилноста или скудноста на врнежите на снег и дожд во зимскиот и пролетниот период што ја прават годината да биде богата или сиромашна со вода. Оваа година, за жал, Крапска Река со својот тек не допира до својот конечен понор, туку поради недостатокот на вода, се губи нешто погоре, низ мирниот и рамен тек на речното корито.

Сувиот понор на Крапска Река – фотографија стара неколку недели

Една случка која со својата импресивна и досега неповторлива приказна допира митски димензии, а потекнува од секојдневната реалноста на блиското минато на Крапа, Крапска Река и Крапско поле (попрецизно, 20 мај, 1989 година) како жив спомен опстојува во меморијата на голем дел од жителите на Крапа, но и кај населението од Македонија, воопшто, и потсетува за дотогаш невидениот и оттогаш неповторен потоп (во буквална смисла на зборот) на целиот крапски преде. Обилен дожд од катаклизмични размери кој без престан врнел цела ноќ го погодил овој питорескен крај и во сеќавањето на малото и убаво место оставил трајни неубави спомени и искуство кои засекогаш останале да се паметат, дури и кога лузните од елементарната природна непогода зараснале.

Мотив од Крапско поле

Поројниот дожд придонесол Крапска Река да надојде до екстремни граници. Нејзиниот обилен тек кој со себе однел сè што му застанало на патот, го затнал својот понорен отвор и реката се излеала низ целото Крапско поле. Двојниот ударен наплив на вода и од земјата и од небото во целост го поплавил Крапско поле, а под вода завршиле и дел од куќите на самото село. Моќната водена маса го пробила и уништила дел од патот за Македонски Брод над селото Дебреште при што бил однесен и еден човечки живот. Селаните во своите сведоштва не паметат друг ваков разорен настан, а приказните и живите сведочења остануваат да потсетуваат за истиот.

Мали брзаци на Крапска Река

Крапско поле од сите страни е заградено со планински венец, а понорниот влез на Крапска Река е единственото место во полето низ кое истекуваат сите води. Полето ги има сите предуслови за да биде исполнето со вода и да се претвори во езеро, но поради геолошките предиспозиции на местото и теренот (карстен релјеф чии карактеристики се пештерите и понорниците), не е претворено во езерски базен.

Грдите спомени на ова место се ретки и остануваат само како неодминлив дел од минатото на оваа природна убавина во која на мирен и спокоен начин човекот ја пронашол релативната формула за соживот со истата.

Местото каде што оваа година предвреме се губи текот на Крапска Река пред да дојде до понорниот пештерски отвор

Свежата клима, слатката и ладна вода, убавите падини, зелените пејзажи со кои изобилува овој предел и ведриот дух на селото ќе ве импресионираат и со неповторливото искуство и непосредната интеракција со убавината која ја нуди, немо ќе ве повикаат на повторно враќање и сликовито ќе ви посакаат довидување до следната средба.

Идиличното зеленило и сенките со делбела ладовина ве мамат повторно да се вратите во Крапа

Текст и фото: Александар Војнески